Şempanze Kültüründe Kayıp: Tek Bir Bireyin Ölümüyle Jestler Yok Oldu

Fildişi Sahili'nde bulunan Taï Ulusal Parkı'ndaki şempanzelerin çiftleşme davranışları üzerine yapılan araştırmalar, tek bir bireyin kaybının bile kültürel miras üzerinde büyük etkiler yaratabileceğini ortaya koydu. Current Biology dergisinde yayımlanan çalışmada, 2004 yılında kaçak avcılar tarafından öldürülen Marius adlı şempanzenin, grubunun özel bir jestini de beraberinde götürdüğü belirtildi.

Kültürel Bir Davranış Sonsuza Dek Kayboldu

Şempanzelerin farklı topluluklarda çeşitli jestlerle iletişim kurduğu biliniyor. Erkekler, dişilere çiftleşme talebinde bulunurken farklı hareketler sergiliyor. Ancak araştırmacılar, Marius’un öldürülmesiyle birlikte kuzeydoğu topluluğuna özgü 'eklem vuruşu' (knuckle knock) adlı jestin ortadan kalktığını tespit etti.

Bu durumun, şempanzeler arasındaki kültürel bilginin aktarımı açısından kritik bir örnek teşkil ettiğini belirten primatolog Kathelijne Koops, ‘Bu, insan müdahalesi nedeniyle belirli bir kültürel davranışın yok olduğunu belgeleyen ilk net kanıtlardan biri’ dedi.

İnsan Etkisi Şempanze Kültürünü Tehdit Ediyor

Fildişi Sahili İsviçre Bilimsel Araştırma Merkezi’nden koruma biyoloğu Inza Koné, kaçak avcılığın ve yaşam alanı kaybının, şempanzelerin yalnızca fiziksel varlığını değil, kültürel mirasını da tehdit ettiğini vurguladı. Koné, 'Bu kaybı genetik çeşitliliğin azalmasına benzetiyorum, çünkü kültürel bilgi eksikliği şempanzelerin çevresel değişimlere uyum sağlama kapasitesini zayıflatabilir' ifadelerini kullandı.

30 Yıllık Gözlemler Kayıp Kültürü Ortaya Çıkardı

Araştırma ekibinin liderlerinden Roman Wittig, şempanzelerin doğuştan belirli jestlere sahip olduğunu ancak bu hareketlerin her toplulukta farklı anlamlar taşıdığını belirtti. Yapılan gözlemler, kuzeydoğu topluluğundaki eklem vuruşu jestinin, Marius’un ölümünden sonra tamamen kaybolduğunu gösterdi.

Uzun yıllar boyunca bölgedeki şempanzeleri gözlemleyen saha asistanı Honora Néné Kpazahi, bu hareketin daha önce kuzey grubunda da yaygın olduğunu ancak 1990’ların sonunda Ebola ve solunum hastalıklarının etkisiyle nüfusun büyük oranda azaldığını belirtti. Marius’un ölümüyle birlikte, topluluktaki son erkek bireyin kaybı, bu özel iletişim biçiminin tamamen silinmesine yol açtı.

Araştırmaya katkı sunmayan primatolog Andy Whiten, ‘Bu çalışma, şempanze kültürünü anlama yolunda önemli bir katkı sağlıyor. Jestlerdeki farklılıklar, yerel kültürel çeşitlilikle açıklanabilecek kadar büyük ölçekli’ ifadelerini kullandı.

Koruma Çalışmalarında Kültürel Çeşitlilik Önemli

Uzmanlar, şempanze popülasyonlarını koruma çabalarında kültürel farklılıkların göz önünde bulundurulması gerektiğini vurguluyor. Uluslararası Doğa Koruma Birliği’nin (IUCN) 2020 yılında batı şempanzeleri için hazırladığı kurtarma planında da bu faktörün dikkate alınması gerektiği belirtilmişti.

Hunter College’dan primatolog Kirsty Graham, ‘Bu araştırma, şempanze topluluklarının yalnızca araç kullanma biçimleriyle değil, iletişim tarzlarıyla da farklılık gösterdiğini ortaya koyuyor. Bu yüzden, farklı şempanze gruplarını korumak büyük önem taşıyor’ dedi.

Bu çalışma, insan etkisinin yalnızca doğal yaşam alanlarına değil, şempanze topluluklarının kültürel sürekliliğine de zarar verebileceğini gözler önüne seriyor.

CUMHA - CUMHUR HABER AJANSI